Produkt – czyli właściwie co?
Zanim odpowiemy na pytanie wskazane w temacie artykułu, należy przyjrzeć się podstawowej kwestii – czym w ogóle jest produkt (w kontekście odpowiedzialności cywilnej).
Zapewne intuicyjnie każdy z nas potrafiłby podać taką definicję. Aby jednak uniknąć ewentualnych nieporozumień i potencjalnych sporów, ustawodawca postanowił wprowadzić prawną definicję produktu. Niestety, definicja ta (a właściwie: definicje) zostały umieszczone w kilku aktach prawnych i nieco się od siebie różnią. Przyjrzyjmy się temu bliżej.
Kodeks cywilny przez produkt rozumie rzecz ruchomą, choćby została ona połączona z inną rzeczą. Oczywiście nie chodzi tu o każdą rzecz ruchomą, a o tę, która została wytworzona (i wprowadzona do obrotu) przez producenta w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej (Art. 4491 §1 KC). Za produkt uważa się także zwierzęta i energię elektryczną (Art. 4491 §2 KC). Kodeksowa definicja produktu jest zatem bardzo szeroka, i obejmuje tak różne kategorie wyrobów jak śrubka, książka, ciastko z kremem, czy nawet kombajn górniczy - oczywiście pod warunkiem, że zostały wprowadzone do obrotu przez przedsiębiorcę. Produktem nie będzie natomiast kamień znajdujący się na osuwisku górskim czy wolno żyjące zwierzę.
Potwierdzenie takiego stanowiska znajdziemy w Ustawie o ogólnym bezpieczeństwie produktów, gdzie przez produkt należy rozumieć nową lub używaną rzecz ruchomą (z pewnymi ograniczeniami) dostarczaną, udostępnianą, naprawianą lub regenerowaną przez producenta lub dystrybutora, która jest przeznaczona do użytku przez konsumentów (lub istnieje prawdopodobieństwo, że będzie przez nich użytkowana) (Art. 3 pkt 1) UBP). Widzimy zatem, że z jednej strony definicja jest rozszerzająca względem tej zawartej w KC – czynności naprawy i regeneracji zostają niejako zrównane z procesem wytwórczym, z drugiej natomiast mamy wprowadzone ograniczenie – pojęcia produktu należy używać wyłącznie w kontekście użytkowania go przez konsumenta. Dla przypomnienia, konsumentem jest osoba fizyczna dokonująca z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową (Art. 221 KC). W niektórych przypadkach także osoba fizyczna prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą (Art. 7aa UPK).
Jeszcze szerszą definicję produktu znajdziemy w Ustawie o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym. Uznaje ona za produkt każdy towar lub usługę, w tym nieruchomości, usługi cyfrowe, treści cyfrowe, prawa i obowiązki wynikające ze stosunków cywilnoprawnych (Art. 2 pkt 3) UPNPR), a zatem właściwie wszystko, co może być nabyte przez konsumenta. Niniejszy artykuł skupia się kwestii odpowiedzialności cywilnej za produkt, w dalszej części będziemy odwoływać się jedynie do definicji zawartych w KC i UBP.
Produkt niebezpieczny i „niebezpieczny”
W polskim systemie prawnym uregulowania dotyczące odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez produkt zostały zawarte w Kodeksie cywilnym w sekcji „Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny” (Art. 4491-44910 KC). Już sam tytuł wskazuje, że przepisy te nie dotyczą wszelkich produktów, a tylko tych szczególnego rodzaju, określonych przez ustawodawcę mianem „produktów niebezpiecznych”, tj. niezapewniających bezpieczeństwa, jakiego można oczekiwać, uwzględniając normalne użycie produktu (Art. 4491 §3 KC), w zwykłych lub w innych, dających się w sposób uzasadniony przewidzieć, warunkach jego używania. Co istotne, produkt – ze względu na jego cechy i przeznaczenie – może stwarzać pewne (znikome) zagrożenie, o ile da się je pogodzić z jego zwykłym używaniem (art. 4 pkt 1 UBP). Przykładem produktu bezpiecznego (w rozumieniu ustawy), który – w przypadku niewłaściwego, nieostrożnego użytkowania - może być niebezpieczny dla użytkownika jest zwykły nóż kuchenny.
Wskazana powyżej sekcja KC odnosi się jednak tylko do bardzo ograniczonego zakresu potencjalnych szkód – dotyczy jedynie szkód wyrządzonych konsumentowi. Co więcej, w przypadku szkód rzeczowych, odnosi się wyłącznie do rzeczy osobistego użytku (Art. 4492 KC), a dochodzenie roszczeń jest możliwe tylko wtedy, gdy wartość szkody przekracza równowartość 500 EUR (Art. 4497 §2 KC). Nie oznacza to oczywiście braku ochrony prawnej dla szkód osobowych czy dla szkód wyrządzonych podmiotom gospodarczym. Zastosowanie będą miały tutaj przepisy ogólne KC – zwłaszcza Art. 415 i Art. 471 KC.
Produkt wadliwy i niezgodny z umową
Jak już wcześniej wspomniano, pojęcie „produktu niebezpiecznego” ma bardzo wąski zakres. Jak zatem nazwać produkt, który powoduje szkody, a nie można zakwalifikować go do kategorii „produktu niebezpiecznego”? Kodeks cywilny wprowadza kategorię produktu posiadającego wadę, tj. takiego, który jest niezgodny z umową (Art. 556 i 5561 KC). W praktyce ubezpieczeniowej posługujemy się jednak pojęciem „produktu wadliwego” i termin ten nie zawsze pokrywa się zakresowo z pojęciem „produkt niezgodny z umową”.
Niewątpliwie produktem wadliwym jest każdy produkt, który ze względu na swoje właściwości, wyrządził szkodę. Należy bowiem przyjąć, że sama możliwość wyrządzenia szkody jest właśnie podstawową wadą produktu. Oczywiście, analogicznie jak w przypadku produktu niebezpiecznego, należy uwzględnić normalne użycie produktu, w normalnych okolicznościach. Produktem wadliwym jest także taki produkt, który wprawdzie jeszcze szkody nie wyrządził, ale istnieje uzasadnione przypuszczenie, że szkodę taką, w szczególności szkodę osobową, wyrządzić może. I w końcu, tak jak wskazuje Kodeks cywilny, produktem wadliwym jest produkt niezgodny z wskazanymi w umowie parametrami/właściwościami.
Co jednak w sytuacji gdy umowa nie precyzuje konkretnych/szczegółowych parametrów produktu? O ile produkt nie jest niebezpieczny w rozumieniu KC i UBP i nie zachodzą przesłanki wskazane w pkt 1-4) Art. 5561 KC – nie można uznać, ze produkt taki jest wadliwy.
Ubezpieczenie OC za produkt
Niezależnie od tego, czy będziemy mieli do czynienia z produktem niebezpiecznym, wadliwym czy po prostu niezgodnym z umową, produkt taki niesie za sobą ryzyko wystąpienia szkody u osoby trzeciej. A tam gdzie istnieje ryzyko, pojawia się możliwość objęcia go ochroną w ramach ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, a dokładnie – odpowiedzialności cywilnej za produkt (OC w związku z wprowadzeniem produktu do obrotu). Sposób udzielania ochrony ubezpieczeniowej w ramach polisy OC uzależniony jest od konstrukcji konkretnych OWU dostępnych rynku ubezpieczeniowym (zakres podstawowy, sekcja, klauzula, odrębne OWU), można jednak przyjąć, że zbudowana jest w oparciu o trzy poziomy ochrony ubezpieczeniowej.
Poziom pierwszy to standardowe pokrycie dla szkód rzeczowych i osobowych, jakie mogą doznać użytkownicy produktu. Obejmuje szkody wyrządzone każdej osobie trzeciej, a zatem zarówno konsumentowi jak i innych podmiotom niebędącym konsumentem, niezależnie od podstawy odpowiedzialności (Art. 415, Art. 4491 Art. 471 KC). Zwykle dotyczy odpowiedzialności za produkty niebezpieczne i wadliwe. Zakres ten jest powszechnie dostępny na rynku ubezpieczeniowym, zarówno w ramach produktów tzw. pakietowych (przeznaczonych dla małych i średnich firm), jak i w produktach dedykowanych dla dużych podmiotów gospodarczych.
Poziom drugi to czyste szkody majątkowe (tzn. szkody niebędące szkodami osobowymi lub rzeczowymi), powstałe w związku z interakcją z produktem (jego dalsze przetwarzanie, obróbka, łączenie z innymi rzeczami, wytwarzanie rzeczy przy użyciu produktu itd.). Zakres ten potocznie nazywany jest „rozszerzonym OC za produkt” i co do zasady ma zastosowanie do produktów wadliwych lub niezgodnych z umową, rzadziej dla produktów niebezpiecznych. Zwykle zainteresowani są nim producenci wszelkich surowców i półproduktów, a poszkodowanym jest podmiot gospodarczy.
Poziom trzeci to koszty (straty) poniesione w związku z wycofaniem z obrotu produktu, który stwarza (lub istnieje uzasadnione podejrzenie, że mógłby stwarzać) zagrożenie dla użytkownika – osoby fizycznej. Ubezpieczenie dotyczy to zatem wycofania z obrotu produktów niebezpiecznych w rozumieniu UBP, co do których ustawodawca nakazuje producentowi podjęcie określonych działań (Art. 10 ust 4 pkt 2), Art. 5 ust 3 UBP, Art. 12 UBP).
Każdy z wskazanych powyżej poziomów ubezpieczenia może być dostosowywany i odpowiednio modyfikowany, biorąc pod uwagę specyfikę konkretnego produktu i producenta. Wszystkie też oferowane są w ramach ubezpieczeń majątkowych w TUiR WARTA S.A.
W kolejnym artykule powiemy o tym, kto i na jakich zasadach jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną przez produkt oraz kto szczególnie powinien rozważyć posiadanie ubezpieczenia OC za produkt.
Jeżeli interesują Was dodatkowe informacje, dotyczące tego tematu, zachęcamy do kontaktu z Pawłek Jatczakiem (Pawel.Jatczak@warta.pl).
Źródła:
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93) – dalej KC
USTAWA z dnia 12 grudnia 2003 r. o ogólnym bezpieczeństwie produktów (Dz. U. 2003 Nr 229 poz. 2275) – dalej UBP
USTAWA z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta (Dz. U. 2014 poz. 827) – dalej UPK
USTAWA z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (Dz. U. 2007 Nr 171 poz. 1206) – dalej UPNPR
