Zgodnie z art. 24 Konwencji CMR nadawca może zadeklarować w liście przewozowym za umówioną dodatkową opłatą wartość tworu przekraczającą granicę wymienioną w ustępie 3 artykułu 23 i w tym przypadku kwota zadeklarowana zastępuje tę granicę. Innymi słowy zadeklarowanie w liście przewozowym wartości przewożonego ładunku zastępuje ograniczenie wagowe wynikające z art. 23 ust. 3 Konwencji CMR [1] . Pozostaje zatem pytanie: Do jakiej kwoty odpowiada przewoźnik za powstałą szkodę i czy jest to zadeklarowana w liście przewozowym wartość ładunku? Z pomocą przychodzi nam ust. 1 art. 23 Konwencji CMR, zgodnie z którym jeżeli na podstawie niniejszej Konwencji przewoźnik obowiązany jest zapłacić odszkodowanie z całkowite lub częściowe zaginięcie towaru, odszkodowanie to oblicza się według wartości towaru w miejscu i w okresie przyjęcia go do przewozu [2] oraz ust. 2, który wskazuje, iż wartość towaru określa się według ceny giełdowej lub w razie jej braku według ceny rynkowej, a w braku jednej i drugiej – według zwykłej wartości towaru tego samego rodzaju u jakości.
Warto podkreślić, iż sama deklaracja wartości towaru nie prowadzi do domniemania prawnego, że zadeklarowana kwota odpowiada rzeczywistej wartości towaru. Tym samym roszczący powinien wykazać zarówno fakt powstania szkody jak i jej wartość.
Nie ulega wątpliwości, iż art. 24 Konwencji CMR odnosi się tylko i wyłącznie do szkód, które powstały bezpośrednio w przewożonym ładunku. Granicą kwotową jest tu jednak albo zadeklarowana wartość przesyłki albo wartość towaru w miejscu i w okresie przyjęcia go do przewozu. Wszystko zależy od tego, która z przedmiotowych kwot jest niższa. Bywa bowiem, że deklaracja wartości stanowi pobożne życzenie nadawcy i nie jest w żaden sposób udokumentowana. Spotykane są również (i to dość często w ostatnim czasie) sytuacje, w których zadeklarowana wartość ładunku udokumentowana została fakturami potwierdzającymi jego wartość. Tym samym uprawnienie nadawcy wynikające z art. 24 Konwencji CMR wprost potwierdza górną granice odszkodowania wynikającą z art. 23 ust. 1 i 2 Konwencji.
W zależności od tego, czy i/lub w jakiej wysokości została wskazana w liście przewozowym wartość przesyłki wysokość odszkodowania jakie zobowiązany jest zapłacić przewoźnik (i w konsekwencji jego ubezpieczyciel) może przyjmować różne wartości. Przykładowe wyliczenia możliwych scenariuszy zaprezentowane zostało w poniższej tabeli.
Tab. Wysokość odszkodowania w zależności od kwoty zadeklarowanej wartości przesyłki
| Sytuacje | 1 | 2 | 3 | 4 |
| Wartość ładunku (PLN) | 100 000,00 | 100 000,00 | 100 000,00 | 100 000,00 |
| Deklaracja wartości (PLN) | brak | 80 000,00 | 100 000,00 | 120 000,00 |
| Waga ładunku | 1000 kg | 1000 kg | 1000 kg | 1000 kg |
| Ograniczenie wagowe (PLN) | 45 815,00 | 45 815,00 | 45 815,00 | 45 815,00 |
| Wysokość odszkodowania (PLN)* | 45 815,00 | 80 000,00 | 100 000,00 | 100 000,00 |
*W wyliczeniu odszkodowania pominięto wskazaną w umowie ubezpieczenia franszyzę redukcyjną.
Sytuacja 1:
W pierwszej sytuacji, przy braku deklaracji wartości przesyłki w grę wchodzi ograniczenie wagowe wynikające wprost z ust. 3 art. 23 Konwencji CMR.
Sytuacja 2:
Deklaracja wartości przesyłki w liście przewozowym zastępuje górna granicę odszkodowania o jakie może wystąpić do przewoźnika podmiot uprawniony do rozporządzania ładunkiem. W tym przypadku wartość ładunku skalkulowana w oparciu o ust. 1 i 2 art. 23 Konwencji CMR stanowi jedynie potwierdzenie słuszności zastosowania limitu wynikającego z zadeklarowania wartości towaru w liście przewozowym.
Sytuacja 3:
W tym przypadku kalkulacja wartości ładunku w oparciu o kryteria wskazane w ust. 1 i 2 art. 23 Konwencji CMR pokrywają się z kwotą zadeklarowaną w liście przewozowym. Dokumenty źródłowe (faktury, dokumenty magazynowe) stanowią załącznik do listu przewozowego. Są również podstawą jego sporządzenia.
Sytuacja 4:
Sytuacja ta przypomina bardziej „pobożne życzenia” lub wskazanie (bez jakiegokolwiek poparcia w dokumentacji) w liście przewozowym wartości przesyłki. Bywa, że w tego typu przypadkach na zadeklarowana kwotę składają się również ewentualne straty czy roszczenia wykraczające poza regulacje wskazane w Konwencji CMR (np. z tytułu ewentualnych szkód/strat następczych). Górną granicą możliwego do otrzymania odszkodowania będzie w tym przypadku wartość ładunku skalkulowana w oparciu o ust. 1 i 2 art. 23 Konwencji CMR.
Nie ulega wątpliwości, iż wartość zadeklarowanej w oparciu o art. 24 Konwencji CMR przesyłki powinna znaleźć swoje odzwierciedlenie w liście przewozowym. Brak takiej kwoty, a zamieszczenie jej np. tylko w zleceniu transportowym, powoduje, iż roszczenia rozpatrywane będą na zasadach wskazanych w art. 23 Konwencji CMR, tj. przy uwzględnieniu ograniczenia wagowego wynikającego z ust. 3 przywołanego przepisu.
Akceptując deklarację wartości towaru, przewoźnik niejako przyjmuje na siebie dodatkowe ryzyko możliwości żądania przez stronę uprawnioną do rozporządzania przesyłką (poszkodowanego) roszczenia w kwocie wyższej niż wynika ona z ograniczenia wagowego. Konwencja CMR daje również możliwość przewoźnikowi naliczenia dodatkowej opłaty z tego tytułu. Nie stanowi ona jednak warunku koniecznego skuteczności złożonej w liście przewozowym deklaracji. Brak takiej opłaty nie jest i nie powinien być argumentem do oddalenia roszczeni składanych w świetle art. 24 Konwencji CMR. Zwłaszcza, że sama Konwencja CMR nie reguluje kwestii wynagrodzeń za usługi transportowe.
Wskazanie wartości przewożonego ładunku (np. w zleceniu transportowym lub fakturach sprzedaż) – mimo, iż nie stanowi podstawy do zniesienia ograniczenia wagowego – stanowi dla przewoźnika istotną informację pozwalającą na zaplanowanie trasy przejazdu (w tym postojów) z zachowaniem maksymalnego bezpieczeństwa. Mimo, iż przewoźnik, jako profesjonalista, powinien tak zaplanować transport aby lądunek dotarł do miejsca przeznaczenie możliwie nieuszkodzony, to znajomość wartości samego towaru pozwala na dołożenie jeszcze większej staranności w wykonaniu usługi transportowe.
Na etapie likwidacji szkody – niezależne od tego czy rozpatrujemy roszczenia na podstawie art. 24 czy art. 23 ust. 3 Konwencji CMR – zawsze sprawdzana jest wartość przewożonego ładunku. Kryteria jakie obowiązują nas jako ubezpieczyciela są identyczne do tych, którymi powinien posługiwać się przewoźnik, a które wskazane zostały w ust. 1 i 2 art. 23 Konwencji CMR.
Jeżeli interesują Was dodatkowe informacje, dotyczące tego tematu, zapraszamy do kontaktu z Michałem Wagnerem: Michal.Wagner@warta.pl
Polecana literatura:
- Ambrozuk D., Dąbrowski D., Wesołowski K., Konwencja o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR). Komentarz, Wolters Kluwer Polska SA, Warszawa 2015.
- Wesołowski K., Umowa międzynarodowego przewozu drogowego towarów na podstawie CMR, Wolters Kluwer Polska SA, Warszawa 2013.
