Dyrektywa 2006/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 maja 2006 r. dotycząca maszyn jest dokumentem, który został przyjęty przez kraje Unii Europejskiej, aby ujednolicić przepisy dotyczące maszyn w całej Unii. Celem tego działania jest ułatwienie funkcjonowania rynku wewnętrznego. Dyrektywa zastąpiła wcześniejsze przepisy z 1995 roku (dyrektywa 95/16/WE) i opiera się na przepisach Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (art. 114), który pozwala Unii przyjmować wspólne zasady dla państw członkowskich, aby przepisy były spójne.
Dyrektywa 2006/42/WE ma na celu:
- umożliwienie swobodnego przepływu maszyn w ramach rynku wewnętrznego,
- zapewnienie wysokiego poziomu ochrony zdrowia i bezpieczeństwa.
Bezpieczeństwo pracowników kluczowe w ochronie przedsiębiorstwa
Do prawa polskiego Dyrektywa maszynowa została wprowadzona Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 21 października 2008 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn. Na podstawie art. 9 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (Dz. U. z 2004 r. Nr 204, poz. 2087, z późn. zm.3)).
W artykule 3 Dyrektywy znajdujemy następujące stwierdzenie: „Państwa Członkowskie są odpowiedzialne za zapewnienie na swoim terytorium ochrony zdrowia i bezpieczeństwa ludzi, w szczególności pracowników i konsumentów oraz, we właściwych przypadkach, zwierząt domowych i towarów, przede wszystkim w związku z ryzykiem wynikającym z użytkowania maszyn”. Zdrowie i bezpieczeństwo pracowników obsługujących maszyny jest jednym z kluczowych zagadnień. Bezwypadkowa praca nie powoduje przestojów w procesie produkcji, co z kolei wpływa na zapewnienie sprawnego funkcjonowania przedsiębiorstwa.
Można zatem stwierdzić, że zapewnienie bezpieczeństwa pracownikom jest równoważne z zabezpieczeniem systemu produkcji przedsiębiorstwa. Równie istotnym aspektem wpływającym na bezpieczeństwo pracowników oraz ciągłość produkcji jest bezpieczeństwo samych maszyn i linii produkcyjnych. Właściwie dobrane środki na etapie projektu oraz prawidłowo prowadzone prace konserwacyjne są gwarantem bezpieczeństwa pracowników oraz odgrywają ważną rolę w zapewnieniu ciągłości produkcji.
Zakres Rozporządzenia Ministra Gospodarki oraz Dyrektywa maszynowa obejmują zasadnicze wymagania w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia dotyczące projektowania i wykonywania wprowadzanych do obrotu lub oddawanych do użytku maszyn oraz pozostałego wyposażenia. Dyrektywa maszynowa 2006/42/WE ma na celu regulację swobodnego przepływu maszyn wewnątrz wspólnoty. W jasny sposób przedstawia zakres jej stosowania, jak również rodzaj urządzeń specjalnego zastosowania, co do których nie stosuje się wymagań Dyrektywy 2006/42/WE. W związku z tym warto przywołać definicję maszyny zawartą w samej Dyrektywie:
„Maszyna oznacza:
a) zespół wyposażony lub który można wyposażyć w mechanizm napędowy inny niż bezpośrednio wykorzystujący siłę mięśni ludzkich lub zwierzęcych, składający się ze Dyrektywa maszynowa 2006/42/WE w procesie oceny ryzyka 4 sprzężonych części lub elementów, z których przynajmniej jedna jest ruchoma, połączonych w całość mającą konkretne zastosowanie,
b) zespół, o którym mowa w lit. a, bez elementów przeznaczonych do jego podłączenia w miejscu pracy lub do podłączenia do źródeł energii i napędu,
c) zespół, o którym mowa w lit. a i b, gotowy do zainstalowania i zdolny do funkcjonowania jedynie po zamontowaniu na środkach transportu lub zainstalowaniu w budynku lub na konstrukcji,
d) zespoły maszyn, o których mowa w lit. a–c, lub maszyny nieukończone określone w pkt 7, które w celu osiągnięcia określonego efektu końcowego zostały zestawione i są sterowane w taki sposób, że działają jako zintegrowana całość,
e) zespół sprzężonych części lub elementów, z których przynajmniej jeden jest ruchomy, połączonych w całość, przeznaczony do podnoszenia ładunków, którego jedynym źródłem mocy jest bezpośrednie wykorzystanie siły mięśni ludzkich”.
Zapobieganie pożarom w świetle Dyrektywy maszynowej
Zapewnienie ciągłości produkcji oraz bezpieczeństwa pracowników wiąże się z nakładami finansowymi przeznaczonymi na odpowiednią konserwację oraz obsługę maszyn i linii produkcyjnych w celu uniknięcia zdarzeń awaryjnych. Jedną z ryzykownych sytuacji, do jakiej może dojść podczas eksploatacji maszyn, jest wystąpienie pożaru. O konieczności właściwego zabezpieczenia pracowników oraz parku maszynowego przed zaistnieniem pożaru informuje nas punkt 1.5.6. Dyrektywy maszynowej: „Maszyna musi być zaprojektowana i wykonana w taki sposób, aby uniknąć jakiegokolwiek ryzyka wywołania pożaru lub przegrzania spowodowanego przez samą maszynę albo przez gazy, ciecze, pyły, opary lub inne substancje przez nią wytwarzane lub używane podczas jej eksploatacji”. Pożar wywołany na skutek niewłaściwej pracy i/lub awarii maszyny stwarza poważne zagrożenie nie tylko dla pracowników oraz samej maszyny. W przypadku wystąpienia pożaru narażony na jego działanie pozostaje także obiekt, w którym maszyna pracuje, jak również sąsiednie budynki. Proces oceny ryzyka zagrożenia pożarem obejmuje identyfikację i ocenę trzech kluczowych elementów. Najczęściej przedstawiany jest on w formie, tzw. trójkąta pożarowego:
- tlen - pochodzący z powietrza lub z substancji utleniających;
- paliwo - wykorzystywane, wytwarzane lub wbudowane w maszynę materiały lub substancje o charakterze zapalnym;
- źródło zapłonu - iskrzenie urządzeń mechanicznych lub elektrycznych, wyładowania elektrostatyczne, gorące powierzchnie, materiały lub substancje, płomienie.
Do projektanta oraz do użytkownika maszyny należało będzie zatem ograniczenie ryzyka wystąpienia pożaru przez zastosowanie właściwych środków w odniesieniu do wyżej wymienionych elementów. Można tego dokonać poprzez:
- zmniejszenie poziomu stężenia tlenu, wyłącznie w przypadku, gdy nie będzie to stwarzało dodatkowego ryzyka dla ludzi;
- unikanie w sąsiedztwie maszyny substancji utleniających;
- unikanie stosowania łatwopalnych materiałów przy konstrukcji maszyn;
- bezpieczne oddzielenie materiałów łatwopalnych (cieczy, pyłów, gazów) wytwarzanych przez maszynę lub używanych podczas jej eksploatacji;
- unikanie kontaktu pomiędzy źródłami zapłonu, a substancjami łatwopalnymi;
- unikanie przegrzania maszyn podczas pracy;
- stosowanie systemów alarmowych, które informują o przegrzaniu maszyny.
Może okazać się, że ze względu na specyfikę pracy poszczególnych maszyn ryzyko zapłonu nie może zostać ograniczone w dostateczny sposób przez wyżej wymienione działania. W takim wypadku należy podjąć dodatkowe środki zapobiegawcze, do których może zaliczać się np. osłanianie lub obudowywanie maszyny i montaż systemów wykrywania, sygnalizacji lub gaszenia pożaru. Konieczność zastosowania niezbędnych środków powinna zostać określona na podstawie oceny ryzyka wywołania pożaru.
Zapobieganie wybuchom w świetle Dyrektywy
Tak samo, jak w przypadku zagrożenia pożarem na maszynie, w momencie ryzyka zaistnienia wybuchu mamy do czynienia z sytuacją niebezpieczną dla pracowników, maszyny oraz jej najbliższego otoczenia. Dyrektywa maszynowa rozpatruje ryzyko zaistnienia wybuchu związanego z działaniem samej maszyny lub z materiałami czy substancjami przez nią wytwarzanymi albo używanymi podczas jej eksploatacji. W punkcie 1.5.7. Dyrektywy maszynowej czytamy: „Maszyna musi być zaprojektowana i wykonana w taki sposób, aby uniknąć ryzyka wybuchu spowodowanego przez samą maszynę lub przez gazy, ciecze, pyły, pary lub inne substancje przez nią wytwarzane lub używane podczas jej eksploatacji. O ile występuje ryzyko wybuchu spowodowanego przez eksploatację maszyny w przestrzeniach zagrożonych potencjalnym wybuchem, maszyna musi spełniać przepisy wspólnotowych dyrektyw szczególnych”.
Do wybuchu może dojść, jeżeli pod wpływem źródła zapłonu o wystarczającej mocy zostanie zainicjowana reakcja spalania określonych stężeń substancji łatwopalnych, takich jak gazy, opary, mgły i pyły. Podczas wybuchu następuje bardzo szybkie, samopodtrzymujące się rozprzestrzenianie reakcji spalania, której towarzyszy duży wzrost ciśnienia. Rozmiar szkód, jakie niesie ze sobą zaistnienie wybuchu, zależy od ilości oraz charakteru mieszaniny wybuchowej.
Do projektanta oraz do użytkownika maszyny należało będzie zatem ograniczenie ryzyka wystąpienia wybuchu przez zastosowanie właściwych środków zapobiegawczych. Można tego dokonać dzięki:
- unikaniu źródeł zapłonu w miejscach potencjalnie niebezpiecznych;
- zmniejszeniu poziomu stężenia tlenu, wyłącznie w przypadku, gdy nie będzie to stwarzało dodatkowego ryzyka dla ludzi;
- unikaniu gromadzenia mieszanin o charakterze wybuchowym w samej maszynie lub w jej bezpośrednim otoczeniu poprzez stałe utrzymywanie poziomu ich stężenia w powietrzu poza dolną i górną granicą wybuchowości.
Może okazać się, że ze względu na specyfikę pracy poszczególnych maszyn ryzyko wystąpienia wybuchu nie może zostać ograniczone w dostateczny sposób przez wyżej wymienione działania. W takim wypadku należy podjąć dodatkowe środki zapobiegawcze, do których może zaliczać się, na przykład:
- projektowanie konstrukcji odpornych na wybuch,
- montaż urządzeń przeciwwybuchowych (otwory wentylacyjne),
- montaż automatycznych systemów lub urządzeń przeznaczonych do wykrywania i zwalczania rozprzestrzeniania się płomieni i wybuchu.
Maszyny przeznaczone do pracy w obszarze zagrożonym wybuchem podlegają dyrektywie ATEX. Dyrektywa ATEX nie ma zastosowania do sytuacji, w której ryzyko wybuchu jest generowane przez maszynę lub linię produkcyjną. Natomiast należy pamiętać o tym, że instalacja urządzeń i systemów spełniających wymagania dyrektywy ATEX jest obowiązkowa na obszarach, na których stosowane są maszyny i w odniesieniu do których istnieje ryzyko powstania przestrzeni zagrożonej wybuchem.
Jeżeli interesują Was dodatkowe informacje dotyczące tego tematu, zachęcamy do kontaktu z Piotrem Koćwin piotr.kocwin@warta.pl
