Szybkie tempo życia i rozwoju cywilizacyjnego stawia wysokie wymagania i choć teraz nasze pociągi potrafią poruszać się z prędkością 200 km/h, my myślimy jeszcze dalej – o „zielonym transporcie”, tj. pociągach z paliwem wodorowym. Powstanie pierwszych pociągów/lokomotyw wodorowych, które zastąpią ich spalinowe odpowiedniki na trudnych do zelektryfikowania trasach w Polsce jest przewidziane na rok 2025 (zgodnie z projektem „Polskiej Strategii Wodorowej do roku 2030 z perspektywą do 2040 r” ).
Kolej stara się sprostać tym wymaganiom, a jej rozwój jest możliwy dzięki realizowanym z dużym rozmachem inwestycjom. Wiele z nich osiąga wartość kilkuset milionów, a w kilku przypadkach przekraczają miliard (a nawet 3 miliardy).
Inwestycje dotyczą głównie: budowy, modernizacji, przebudowy, rozbudowy czy rewitalizacji szlaków kolejowych. Zdarza się, że inwestycja dotyczy tylko wybranych robót (np. wzmocnienie podłoża, przebudowa sieci trakcyjnej) lub obiektów: stacji, dworców, bocznic, mostów, wiaduktów, kładek dla pieszych, przejść podziemnych a nawet tuneli.
Ze względu na bezpieczeństwo finansowe inwestycji, ochrona ubezpieczeniowa jest ważnym elementem realizacji przedsięwzięcia.
Na szczególną uwagę zasługuje ubezpieczenie budowy/montażu od wszystkich ryzyk (potocznie zwane CAR/EAR), które w sposób kompleksowy ubezpiecza realizację inwestycji. Przygotowanie i przedstawienie oferty ubezpieczenia (w wyjątkowych sytuacjach również odrzucenie ryzyka), tj. underwriting, polega na ocenie ryzyka oraz przygotowaniu odpowiednich warunków ubezpieczenia.
Określenie „odpowiednie warunki” odnosimy oczywiście nie tylko do samego przedmiotu ubezpieczenia oraz występujących zagrożeń. Dotyczą one także zasad realizacji danego kontraktu opisanych w SIWZ, gdy kontrakt będzie realizowany w trybie przetargu publicznego lub w opisach i umowach o wykonanie danej inwestycji w przypadku innych trybów.
Przedmiot ubezpieczenia – zagrożenia – „odpowiednie” warunki ubezpieczenia
Głównym celem ubezpieczenia CAR/EAR jest oczywiście ubezpieczenie przedmiotu inwestycji, czyli realizowanych obiektów budowlanych i montażowych. W ramach ubezpieczenia – Sekcja I „Ubezpieczenie Mienia” ubezpiecza się dodatkowo: sprzęt, wyposażenie i zaplecze budowy (ochrona dla maszyn budowlanych, pomimo możliwości jej włączenia, jest zazwyczaj realizowana w ramach odrębnego ubezpieczenia CPM), a także mienie stanowiące własność lub będące w posiadaniu właściciela lub zarządcy nieruchomości, które jest w otoczeniu realizowanej inwestycji (Klauzula 119)
Mienie w otoczeniu, które należy do Osób Trzecich, może być chronione w ramach Sekcji II „Odpowiedzialność Cywilna”.
Ubezpieczenie CAR/EAR ma konstrukcję typu „All Risks” tj. chronione są wszystkie ryzyka poza wyłączonymi z zakresu ochrony. Zakres ubezpieczenia może być modyfikowany w celu dostosowania do specyfiki ubezpieczanego przedmiotu za pomocą wprowadzenia dodatkowych klauzul.
W przypadku inwestycji kolejowych główne zagrożenia to: deszcz nawalny, powódź, zalanie, huragan, osuwiska, katastrofa budowlana, pożar, uderzenie pojazdu, kradzież, zagrożenie od mienia i działalności w otoczeniu inwestycji. Zależnie od rodzaju realizowanego obiektu, występują różne zagrożenia i o różnej sile. Dlatego, aby ocenić wpływ tych zagrożeń na realizowaną inwestycję, ważne jest rozpoznanie, jakie obiekty będą realizowane. Mogą to być: układy torowe, obiekty inżynieryjne (mosty, wiadukty, kładki, przepusty, przejścia podziemne, tunele), obiekty kubaturowe (np. budynki dworcowe), sieć trakcyjna, telekomunikacyjna, elektroenergetyczna, automatyka i pozostałe urządzenia, układ drogowy. Dodatkowo, występują też zagrożenia wynikające z samej lokalizacji inwestycji.
Decyzja underwritera w odniesieniu do danego zagrożenia może polegać na: rozszerzeniu zakresu standardowej ochrony, wyłączeniu danego ryzyka z ochrony, ustaleniu limitu odpowiedzialności, zastosowaniu szczególnych warunków ochrony, wprowadzeniu indywidualnie określonych franszyz. Poza określonymi powyżej sposobami, istotna jest oczywiście odpowiednia kwotacja ryzyka. Poniżej przykłady obiektów i zagrożeń oraz możliwych rozwiązań ubezpieczeniowych.
- Układy torowe – Deszcz nawalny
Deszcz nawalny jest objęty standardowym zakresem ochrony. W inwestycjach kolejowych największych strat dokonuje w wysokich nasypach i głębokich wykopach. Najbardziej narażone są ciągnące się kilometrami układy torowe, a straty są tym bardziej dotkliwe, im dłuższe są odcinki prac niezakończonych. Z punktu widzenia underwritera (w oparciu o ocenę ryzyka i doświadczenia szkodowe) wskazane jest ograniczenie ryzyka poprzez realizację robót krótkimi odcinkami i zastosowaniem środków zabezpieczających roboty (opracowanych w oparciu o dane statystyczne służb meteorologicznych). Takie zapisy wprowadzają klauzule: Klauzula 106 – Gwarancja dotycząca odcinków robót (limitującej odszkodowanie zależnie od uzgodnionej długości odcinka) oraz Klauzula 110 – Zastrzeżenia dotyczące środków zabezpieczających na wypadek opadów, powodzi lub zalania. Aktualnie zastosowanie ww. klauzul jest często ograniczone przez zapisy kontraktowe, wtedy do dyspozycji underwritera pozostaje najczęściej uwzględnienie ryzyka w kwotacji.
- Obiekty inżynieryjne – Katastrofa budowlana
Katastrofa budowlana, to: „niezamierzone, gwałtowne zniszczenie obiektu budowlanego lub jego części, a także konstrukcyjnych elementów rusztowań, elementów urządzeń formujących, ścianek szczelnych i obudowy wykopów” (def. wg. prawa budowlanego). W procesie budowlanym katastrofa budowlana to jedno z największych zagrożeń, a jej przyczyną mogą być błędy w projektowaniu, wykonawstwie i eksploatacji. Dlatego z punktu widzenia Ubezpieczającego ochrona z tytułu szkody spowodowanej błędem projektowym oraz wykonawczym jest bardzo istotna. Ochrona taka jest realizowana poprzez wprowadzenie klauzul: 115 – Pokrycie ryzyka projektanta, 200- Pokrycie ryzyka producenta; zgodnie z aktualną praktyką ochrona ta nie jest limitowana.
Klauzule 115, 200 wyłączają jednak z ochrony „część wadliwą”, którą możemy włączyć do ochrony odrębną Klauzulą ubezpieczenia kosztów naprawy części wadliwych, przy czym w tym wypadku stosowany jest określony limit odpowiedzialności i indywidualna franszyza (zazwyczaj procentowo- kwotowa).
Najbardziej narażone na katastrofę budowlaną są obiekty o skomplikowanej konstrukcji i nietypowych rozwiązaniach konstrukcyjnych, w szczególności: mosty, wiadukty, tunele.
W przypadku tuneli o dużych rozmiarach i wartościach (oczywiście nie mówimy o podziemnych przejściach dla pieszych), ze względu na technologię ich wykonania, powinna być stosowana Klauzula 101 – Szczególne postanowienia dotyczące budowy tuneli i sztolni, która precyzuje warunki i zasady wypłaty odszkodowania. W przypadku tuneli stosowana jest też indywidualna franszyza redukcyjna, która może kształtować się na poziomie nawet kilkuset tysięcy złotych. Jednak dotychczas takie realizacje należą do rzadkości.
- Obiekty kubaturowe – Pożar
Pożar to podstawowe ryzyko w ubezpieczeniu, trudno wyobrazić sobie, aby jakakolwiek polisa majątkowa wyłączała to ryzyko. O ile w przypadku układów torowych nie ma warunków sprzyjających rozprzestrzenieniu się pożaru, to w przypadku obiektów kubaturowych, zwłaszcza podczas prac pożarowo niebezpiecznych (np. spawanie) czy z użyciem otwartego ognia (np. prace dekarskie), prac elektrycznych to ryzyko jest istotnym zagrożeniem. Szczególnie niebezpieczne jest w obiektach remontowanych czy przebudowywanych, gdzie występuje duże nagromadzenie materiałów wykończeniowych (ułatwiających rozprzestrzenianie się ognia), a remont jest prowadzony równocześnie z eksploatacją. Warto zwrócić uwagę, na zabezpieczenia i organizację prac kontraktowych.
W ubezpieczeniu CAR standardowa klauzula 112 szczegółowo reguluje warunki p.poż w realizacji prac. Obecnie dopuszcza się także do stosowania zapisy w zmienionej i „złagodzonej” formie, jednak obliguje do przestrzegania na terenie budowy obowiązujących przepisów prawa w zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz BHP.
Dodatkowy aspekt, to kwestia odpowiedniego dozoru, co w przypadku pożaru umożliwia szybką reakcję i ograniczenie strat. Trzeba podkreślić, że na etapie budowy instalacje p.poż. budynku są zazwyczaj jeszcze w trakcie realizacji, także najczęściej ich zastosowanie jest mało prawdopodobne.
- Sieć trakcyjna – Kradzież
Standardowo w zakresie ubezpieczenia CAR/EAR ochrona dotyczy kradzieży z włamaniem, a w polisie pojawiają się dodatkowe wymogi dotyczące zabezpieczeń; stosujemy wtedy Klauzulę dotyczącą środków zabezpieczenia mienia przed kradzieżą z włamaniem.
Realizowana sieć trakcyjna przebiega wzdłuż szlaku kolejowego liczącego często kilkadziesiąt km. W związku z tym kontrola i dozór nad realizowanymi pracami jest utrudniony, a sieć trakcyjna i wszelkiego rodzaju przewody/ kable jako cenne materiały, stają się często celem kradzieży. Dotyczy to w większości sieci trakcyjnej, która nie została jeszcze podłączona do źródła zasilania, ale zdarzają się kradzieże również na działającej już sieci trakcyjnej. Z punktu widzenia Ubezpieczającego oczekiwane jest uzyskanie pewnej rekompensaty w tym zakresie. W praktyce akceptowane jest rozszerzenie zakresu o Klauzulę ubezpieczenia ryzyka kradzieży zwykłej z niezbyt wysokim limitem. Stosowana jest także Klauzula rozszerzająca zakres o kradzież elementów zainstalowanych / wbudowanych.
- Zagrożenia dla realizowanej inwestycji od mienia i działalności w jej otoczeniu
Inwestycje są zazwyczaj prowadzone bez możliwości całkowitego wyłączenia ruchu kolejowego – konieczne jest pozostawienie przynajmniej jednego toru czynnego.
Całkowite wyłączenia są możliwe tylko na czas ograniczony/krótkotrwałe okresy. Tym samym w bliskim sąsiedztwie realizowanej budowy prowadzony jest ruch kolejowy, który stanowi nie tylko utrudnienie dla realizacji prac, ale także zagrożenie. Wykolejenie wagonu na sąsiednim torze może doprowadzić do poważnych uszkodzeń w realizowanych pracach. Oprócz tego występują kolizje z istniejącymi drogami publicznymi, liniami tramwajowymi, instalacjami wodno-kanalizacyjnymi, gazowymi itp., w takich przypadkach uszkodzenie prac może być spowodowane przez pojazd drogowy, wyciek z instalacji, czy nawet wybuch.
Linie kolejowe, mogą przebiegać przez gęstą zabudowę śródmiejską, tereny przemysłowe, czy portowe, gdzie prowadzona w otoczeniu działalność może stanowić zagrożenie dla prac kontraktowych. Uwzględnienie w ofercie ubezpieczenia ww. indywidualnych zagrożeń może skutkować wprowadzeniem szczególnych zapisów, limitów odpowiedzialności, czy specjalnych franszyz i oczywiście wymaga odpowiedniej kwotacji. W konkretnym przypadku szkody pozostaje do przeanalizowania przez Likwidatora możliwość dochodzenia regresu od sprawcy szkody.
- Zagrożenie dla mienia w otoczeniu od realizowanej inwestycji
Sąsiedztwo pomiędzy inwestycją a mieniem otaczającym powoduje, że mienie otaczające stanowi zagrożenie dla inwestycji i na odwrót, tj. realizowane prace kontraktowe mogą stanowić zagrożenie dla znajdujących się w pobliżu obiektów.
Jeśli mienie w otoczeniu stanowi własność lub jest w posiadaniu właściciela albo zarządcy nieruchomości, na której prowadzone są roboty, to może być ubezpieczone w Sekcji I (Ubezpieczenie Mienia) na warunkach klauzuli 119 od szkód spowodowanych realizacją inwestycji. Natomiast jeśli to mienie należy do osób trzecich, ochrona od szkód spowodowanych realizacją inwestycji jest przewidziana w Sekcji II CAR (Odpowiedzialność Cywilna).
Klauzula 119 – Mienie znajdujące się w dniu rozpoczęcia robót budowlano-montażowych na terenie budowy lub w jego bezpośrednim sąsiedztwie, stanowiące własność lub będące w posiadaniu właściciela lub zarządcy nieruchomości, na której prowadzone są roboty.
W przypadku inwestycji kolejowych ochrona w ramach tej klauzuli dotyczy przede wszystkim mienia, którego Zarządcą są PKP Polskie Linie Kolejowe S.A., występujące w roli Zamawiającego w polisach CAR/EAR. Ochrona może dotyczyć: eksploatowanych linii kolejowych, przejazdów kolejowo-drogowych, budynków posterunków technicznych, rozjazdów, obiektów inżynieryjnych, budowli (wiat, peronów, ekranów akustycznych).
W praktyce wiele szkód powstaje podczas wykonywania palowania (przy realizacji fundamentów obiektów mostowych lub podczas wzmacniania podłoża), głębienia ścianek szczelnych, a błędy w wykonawstwie tych prac prowadzą do uszkodzeń eksploatowanych torowisk lub obiektów budowlanych. Często uszkodzenia powstają także podczas pracy maszyn budowlanych (koparek, żurawi, sprzętu szynowego). Podczas prac ziemnych czy fundamentowych dochodzi do szkód w istniejących instalacjach lub rurociągach.
W klauzuli 119 jest stosowany limit odpowiedzialności. Jeśli ten limit jest znaczący i/ lub zagrożenie dla mienia wysokie, underwriter może wyodrębnić dodatkową składkę z tytułu klauzuli 119.
Sekcja II CAR/EAR (Odpowiedzialność Cywilna).
W Sekcji II ubezpieczenie obejmuje odpowiedzialność cywilną deliktową za szkodę osobową lub rzeczową wyrządzoną osobie trzeciej w związku z wykonywaniem robót budowlanych i/lub montażowych. Ochrona jest limitowana i może być udzielona jedynie wraz z Sekcją I.
Obserwowane przypadki szkód OC (w CAR/EAR) to często uszkodzenia w podziemnych kablach i instalacjach. Z punktu widzenia underwritera, ryzyko może być w znacznym stopniu ograniczone jeśli wykonawca prac przed rozpoczęciem robót zapozna się mapą i położeniem kabli i instalacji. Stosowne zapisy zawiera Klauzula 102 – Szczególne postanowienia dotyczące podziemnych kabli, rur i innych urządzeń. Do poważnych uszkodzeń może dojść w budynkach wskutek ponadnormatywnych osiadań, jeśli w ich bliskim sąsiedztwie realizowane są prace z zastosowaniem wibracji lub głębokich wykopów. Takie przypadki reguluje Kauzula 120 – Wibracje, usunięcie lub osłabienie elementów nośnych. Ochrona w klauzuli jest limitowana, a stosowane limity są zazwyczaj niezbyt wysokie.
Często dochodzi także do szkód w pojazdach, choć w tym przypadku wysokość szkód zazwyczaj nie jest zbyt duża.
Dla bardziej skomplikowanych przypadków, jeśli ryzyko ma szczególny charakter, występuje szeroki zakres ochrony czy wysoki limit odpowiedzialności, wskazane jest zawarcie odrębnych polis OC, które przewidują również odpowiedzialność cywilną kontraktową. Wybór pomiędzy Sekcją II CAR/ EAR a odrębną polisą OC często rozstrzygają zapisy kontraktu na realizację inwestycji, ale może to także wynikać z oceny ryzyka i decyzji underwritera/Ubezpieczającego (Brokera).
Zapraszamy do lektury drugiej części analizy, a w przypadku pojawienia się pytań dotyczących tego tematu, zapraszamy do kontaktu z autorką artykułu: Iwoną Pancewicz, Iwona.Pancewicz@warta.pl.
