W przypadku każdej inwestycji, przed rozpoczęciem robót budowlano – montażowych, które dotyczą przedmiotu ubezpieczenia (określonych obiektów), konieczne jest zawarcie odpowiedniego kontraktu. W przypadku inwestycji kolejowych większość kontraktów, szczególnie jeśli wybór wykonawcy następuje w trybie PZP, jest realizowana w oparciu o gotowe wzory umów tzw. wzory FIDIC (Federation Internationale des Ingenieurs-Conseils), opracowane przez międzynarodową federację inżynierów konsultantów. Wzory te są dostosowane do rodzaju i sposobu realizacji kontraktu oraz stanowią Warunki Ogólne Kontraktu, które są uzupełnione, poprawione, czy doprecyzowane przez Warunki Szczególne Kontraktu – charakterystyczne tylko dla danego kontraktu.
Kontrakt, oprócz opisu samego przedmiotu robót, zawiera także ustalenia dotyczące okresu ich realizacji, zasad odbioru przez Zamawiającego, okresu odpowiedzialności Wykonawcy po zakończeniu prac oraz podziału obowiązków pomiędzy Stronami Kontraktu.
Podział obowiązków pomiędzy Stronami dotyczy także kwestii ubezpieczenia inwestycji – we wzorach FIDIC zapisy dotyczące ubezpieczeń określa klauzula 18.
Okres realizacji robót budowlano-montażowych – ubezpieczenie
Realizacja robót budowlano-montażowych zaczyna się od momentu, kiedy zamawiający przekaże wykonawcy Plac Budowy (zazwyczaj zanim to nastąpi Wykonawca przedstawia zamawiającemu polisę ubezpieczenia w zakresie wymaganym przez kontrakt) i kończy się, kiedy wykonawca zakończy roboty, a zamawiający dokona ich odbioru oraz zgodnie z FIDIC zostanie wystawione tzw. Świadectwo Przejęcia. Ważne jest, aby okres ubezpieczenia określony w polisie. uwzględniał zapisy kontraktowe, które mogą w różny sposób precyzować okres realizacji robót. Jeśli np. Warunki Umowy przewidują realizację kontraktu w trybie „projektuj i buduj”, to podpisanie kontraktu nie musi oznaczać rozpoczęcia prac budowlanych, a jedynie projektowych (rozpoczęcie prac budowlanych może nastąpić później, oczywiście dopiero po Przekazaniu Placu Budowy). Natomiast po zakończeniu robót przez Wykonawcę może być przewidziany dodatkowy czas na zgłoszenie tego faktu Zamawiającemu i wystawienie potwierdzenia w formie Świadectwa Przejęcia. W przypadku wyboru Wykonawców w trybie PZP oprócz głównego kryterium ceny okres realizacji kontraktu jest często punktowany i ustalany jako określona liczba miesięcy.
W warunkach kontraktu są przewidziane szczególne sytuacje, które mogą spowodować opóźnienie realizacji prac, np. wyjątkowo niesprzyjające warunki atmosferyczne.
W trakcie realizacji prac dość często dochodzi do przedłużenia, czasem także wstrzymania prac. W zapisach polisowych stosowane są klauzule regulujące takie sytuacje: Klauzula automatycznego przedłużenia okresu ubezpieczenia (określona liczba dni jest zazwyczaj oferowana w ramach dotychczasowej składki, warunki dalszego przedłużenia mogą być uzależnione od przebiegu szkodowego), Klauzula wstrzymania prac (wymagane jest powiadomienie Ubezpieczyciela, ochrona automatyczna jest udzielana na krótki okres, zakres ochrony jest oparty na ryzykach nazwanych).
Jak wspomnieliśmy, kontrakty kolejowe to często kilkudziesięciokilometrowe odcinki układów torowych i wiele innych obiektów, które są realizowane bez możliwości całkowitego wyłączenia ruchu kolejowego. Normalne prowadzenie ruchu jest bardzo ważne, dlatego, aby zoptymalizować prowadzenie inwestycji, roboty mogą być podzielone na odcinki, a zakończone odcinki mogą być indywidualnie przejęte przez Zamawiającego. Kontrakty zazwyczaj przewidują takie sytuacje, a w polisach ubezpieczenia stosuje się Klauzulę 116 -Rozszerzenie zakresu ochrony w odniesieniu do części obiektu budowlanego/montażowego po dokonaniu odbioru częściowego lub oddaniu do eksploatacji oraz Klauzulę 116/1 – Rozszerzenie zakresu ochrony w odniesieniu do części obiektu budowlanego/montażowego po dokonaniu odbioru częściowego lub oddaniu do eksploatacji z przyczyn innych niż w związku z prowadzeniem robót budowlano/montażowych.
Odpowiedzialność w okresie zgłaszania wad
Przejęcie przez Zamawiającego całości robót kontraktowych nie oznacza, że odpowiedzialność Wykonawcy za zrealizowaną inwestycję została zakończona. W zapisach kontraktowych ustala się odpowiedzialność Wykonawcy na dodatkowy okres zgłaszania wad – okres rękojmi. Okres ten jest przewidziany na wykonanie zaległych prac (takich, które Strony uzgodniły za możliwe do realizacji już po Świadectwie Przejęcia) oraz naprawy wad i uszkodzeń wskazanych przy odbiorze końcowym lub tych ujawnionych w czasie trwania ww. okresu. W zakresie ochrony ubezpieczeniowej CAR/EAR w tym okresie stosowane są tzw. klauzule konserwacyjne: klauzula 003- Konserwacja oraz 004-Konserwacja – rozszerzone pokrycie. W praktyce okres ubezpieczenia, łącznie na ww. klauzule 003 i 004, nie przekracza 60 miesięcy od daty Świadectwa Przejęcia.
Warunki ubezpieczenia określone w Kontrakcie
Warunki ubezpieczenia określone w Kontrakcie mogą być redagowane w różny sposób, o różnym stopniu szczegółowości. Niezbędne jest uzgodnienie w Kontrakcie, która ze Stron jest odpowiedzialna za zawarcie ubezpieczenia. W przypadku inwestycji kolejowych zazwyczaj gestia ubezpieczeniowa jest po stronie Wykonawcy robót. Jednak Zamawiający, który jest także Ubezpieczonym, pozostawia do swojej decyzji akceptację polisy wystawionej dla Ubezpieczającego (Wykonawcy). Niejednokrotnie pojawiają się zapisy kontraktowe, które w przypadku braku takiej akceptacji umożliwiają Zamawiającemu przejęcie gestii ubezpieczeniowej i zawarcie wymaganej polisy, przy jednoczesnym obciążeniu kosztami Wykonawcy.
W przypadku Kontraktów zawieranych na bazie FIDIC, główne wymogi/ parametry dotyczące ubezpieczeń znajdują się w dokumencie „Dane Kontraktowe”, gdzie wskazane są wymagane limity odpowiedzialności oraz wysokości franszyz. Zakres ochrony jest precyzowany w Warunkach Szczególnych Kontraktu w różny sposób. Często zdarza się, że w zakresie pojawia się dokładna lista klauzul (wraz z limitami), które są wymagane w zakresie ochrony, a także lista klauzul „nieakceptowanych”. Wymagania mogą być też zapisane w sposób ogólny. W jednym i drugim przypadku zdarza się, że poszczególne zapisy są dyskutowane pomiędzy Stronami Kontraktu. W przypadku PZP dzieje się to w trybie pytań do Zamawiającego.
Odpowiednie” warunki ubezpieczenia – sprawdzenie
Każda ze Stron umowy ubezpieczenia dokonuje sprawdzenia, czy proponowane warunki polisy są dla niej odpowiednie.
Z punktu widzenia Ubezpieczającego (najczęściej Wykonawcy robót) kluczowe jest sprawdzenie, czy warunki ubezpieczenia zapewniają solidną ochronę na wypadek szkód, a także czy spełniają wymogi określone w kontrakcie. Dodatkowo, czy składka ubezpieczeniowa nie przekracza kwoty zabudżetowanej w cenie kontraktu.
Z punktu widzenia Ubezpieczyciela kluczowe jest sprawdzenie, czy warunki umowy ubezpieczenia nie spowodują zbytniej ekspozycji na zagrożenia. A jeśli zagrożenie się zrealizuje, czy zasady wypłaty odszkodowania (sposób kalkulacji szkody/ zastosowane franszyzy) nie narażą Ubezpieczyciela na takie koszty, które są nieadekwatne do uzgodnionej składki ubezpieczeniowej.
Polisa jest umową pomiędzy Ubezpieczającym i Ubezpieczycielem, dlatego finalnie powinna pogodzić interesy obu Stron. Aby tak się stało, ważne jest wzajemne wyjaśnienie stanowisk i gotowość do wprowadzenia zmian, co dokonuje się podczas negocjacji.
Gotowość do negocjacji zależy w dużej mierze od sytuacji na rynku ubezpieczeniowym. Jednym z czynników mających wpływ na zachowanie rynku to oczywiście obserwowane szkody, które mogą być wynikiem powodzi, katastrof, czy innych spektakularnych zdarzeń. Wtedy obserwowane jest tzw. „usztywnienie” rynku. Rok 2020 zapisał się wysoką szkodowością spowodowaną deszczami nawalnymi i aktualnie (na dotychczas „miękkim” rynku) jest obserwowany wzrost stawek CAR/EAR w sektorze kontraktów infrastrukturalnych. Czy ten kierunek zmian się utrzyma? Będzie to prawdopodobnie zależeć od zdarzeń i wypadków tego roku.
Jeśli chodzi o oczekiwania w bieżącym roku – tutaj pomiędzy ubezpieczającym i ubezpieczycielem jest pełna zgodność – liczymy na sprzyjającą aurę i spokojny rok.
We wzajemnych relacjach stawiamy na partnerstwo i dialog, pozwalające wypracowywać i wdrażać takie mechanizmy zarządzania ryzkiem konkretnej budowlanej inwestycji kolejowej (np. zmiana organizacji pacy czy nisko kosztowe dodatkowe zabezpieczenia), które w efekcie z korzyścią dla obu stron mogą zredukować liczbę i wartość potencjalnych szkód.
W przypadku pojawienia się pytań dotyczących tego tematu, zapraszamy do kontaktu z autorką artykułu: Iwoną Pancewicz, Iwona.Pancewicz@warta.pl.
