Aby zostać przewoźnikiem, czyli uczestnikiem transportu kolejowego, niezbędne jest posiadanie licencji, które są wydawane przez Urząd Transportu Kolejowego (UTK) w trzech specjalizacjach:
- wykonywaniu przewozów kolejowych osób;
- wykonywaniu przewozów kolejowych rzeczy;
- świadczeniu usług trakcyjnych – rozumianych jako działalność przewoźnika kolejowego polegającą na zapewnieniu pojazdu kolejowego wraz z obsługą maszynistów albo zapewnienie obsługi maszynistów do prowadzenia pojazdu kolejowego.
Z obowiązku uzyskania licencji zwolnieni są przedsiębiorcy wykonujący przewozy wyłącznie koleją wąskotorową na lokalnych i regionalnych sieciach kolejowych lub na infrastrukturze prywatnej, w tym na bocznicach kolejowych. Licencja jest potwierdzeniem spełnienia szeregu wymogów ustawowych, które przedsiębiorca musi spełnić, by móc ubiegać się o jej wydanie. Są to wymogi dobrej reputacji, wiarygodności finansowej, kwalifikacji zawodowych oraz zabezpieczenia finansowego odpowiedzialności cywilnej (OC).
Ten ostatni wymóg został uregulowany poprzez wejście życie z dniem 30 maja 2017r Rozporządzenia Ministra Rozwoju i Finansów w sprawie Ubezpieczenia Przewoźnika Kolejowego. Rozporządzenie to określa termin powstania obowiązku ubezpieczenia przewoźnika kolejowego, oraz minimalną sumę gwarancyjną w okresie 12 miesięcy w odniesieniu do jednego i wszystkich zdarzeń. Minimalne wymagane sumy gwarancyjne są uzależnione od specyfiki prowadzonych przewozów:
- 100 000 euro w odniesieniu do przewoźnika kolejowego posiadającego licencję na wykonywanie przewozów kolejowych, wykonującego przewozy wyłącznie po liniach kolejowych wąskotorowych;
- 250 000 euro w odniesieniu do przewoźnika kolejowego wykonującego przewozy wyłącznie po infrastrukturze kolejowej, której jest zarządcą;
- 2 500 000 euro w odniesieniu do pozostałych przewoźników.
Jakie były przyczyny wprowadzenia ww. regulacji?
W 2012 roku weszła w życie Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie utworzenia jednolitego europejskiego obszaru kolejowego. Zgodnie z tą Dyrektywą państwa członkowskie były zobowiązane wprowadzić w życie przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne niezbędne do wykonania powyższej dyrektywy do dnia 16 czerwca 2015 roku.
Zgodnie z art. 18 tej Dyrektywy od przedsiębiorstwa składającego wniosek o licencję wymaga się, aby było ono w stanie udowodnić organom wydającym licencję przed rozpoczęciem swojej działalności, że w każdej chwili będzie zdolne spełnić wymogi dotyczące dobrej reputacji, zdolności finansowej i kwalifikacji zawodowych oraz pokrycia zobowiązań z tytułu odpowiedzialności cywilnej. Szczegółowy zakres takiej ochrony, w tym wartość niezbędnych zabezpieczeń i sposób pokrycia z tytułu odpowiedzialności cywilnej, został w znacznym stopniu pozostawiony regulacji poszczególnych krajów. Niemniej regulacje takie zostały wprowadzone w większości krajów europejskich i Polska także była zobowiązana do ich implementacji.
Jakie jest ryzyko?
W Polsce liczba znaczących wypadków w latach 2015–2019 stale maleje. W roku 2015 było ich 307, z kolei w roku 2019 – 214. Za ich powstanie mogą być odpowiedzialne zarówno osoby postronne (wtargniecie, wjechanie), przewoźnicy kolejowi, zarządca infrastruktury, jak i podmioty prowadzące prace inwestycyjne.
Koszty znaczących wypadków wyliczane są na podstawie kilku kategorii kosztów obejmujących:
- utratę ludzkiego życia (w przypadku ofiar śmiertelnych);
- uszczerbek na zdrowiu wynikający z odniesienia ciężkich obrażeń (w przypadku ciężko rannych);
- szkody materialne;
- szkody w środowisku;
- opóźnienia pociągów w wyniku wypadku.
Koszty znaczących wypadków w Polsce w latach 2015–2019 wahały się od 141 mln do 174 mln EUR rocznie. Z czego największy udział miały ofiary śmiertelne – 128 mln EUR.
Z analiz wynika, że największy udział w przyczynach szkód dla przewoźników kolejowych mają pominięcia sygnału „Stój” popełnianych przez maszynistów (czyli błąd ludzki) oraz uszkodzenia osi zestawów kołowych (zmęczenia materiałowe). Powyżej przedstawione dane pokazują, jakie mogą być konsekwencje wypadków kolejowych. W latach poprzedzających wprowadzenie przywołanego Rozporządzenia tych wypadków było kilkukrotnie więcej .
Warto zauważyć, że określenie w rozporządzeniu minimalnej wysokości sum gwarancyjnych nie zwalnia przewoźników kolejowych z obowiązku bieżącego szacowania ryzyka związanego z prowadzoną działalnością kolejową z uwzględnieniem charakteru realizowanych przewozów, vide przewozy pasażerskie czy przewozy towarów niebezpiecznych.
Sumy Gwarancyjne w polisach faktycznie zawieranych przez przewoźników w roku 2018 kształtowały się, jak niżej:
- 56% przewoźników posiada ubezpieczenie OC od 10 mln zł do 12 mln zł,
- 36% przewoźników posiada ubezpieczenie OC powyżej 12 mln zł do 50 mln zł,
- 8 % przewoźników posiada ubezpieczenie OC powyżej 50 mln zł.
Czy jest to ubezpieczenie obowiązkowe?
Na podstawie przyjętych systematyk form prawnych przymusu ubezpieczeniowego, ubezpieczenia możemy podzielić na ubezpieczenia obowiązkowe w ścisłym tego słowa znaczeniu oraz ubezpieczenia quasi obowiązkowe (obowiązek posiadania).
Do ubezpieczeń obowiązkowych należą ubezpieczenia, które posiadają wszystkie cechy ubezpieczenia obowiązkowego. Będą to ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej wynikające bezpośrednio z Ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, a także ubezpieczenia wynikające z ustaw lub ratyfikowanych umów międzynarodowych, dla których ustawodawca określił początek ubezpieczenia, szczegółowy zakres ubezpieczenia oraz minimalną sumę gwarancyjną.
Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej nieposiadające cech ubezpieczeń obowiązkowych (w rozumieniu Ustawy), które jednak mają podstawy ustawowe (tu ustawa o Transporcie Kolejowym), kwalifikowane są do ubezpieczeń quasi obowiązkowych. Istnieje przymus posiadania polisy, jednak ochrona ubezpieczeniowa kształtowana jest przez strony umowy ubezpieczenia bez uwzględnienia zaleceń ustawowych, bo nie zostały określone, a zakres ubezpieczenia wyznaczony jest potrzebą opisaną przez Ubezpieczonego.
Na podstawie brzmienia art. 46 ust1 pkt 2c Ustawy o transporcie kolejowym, przedsiębiorca (przewoźnik kolejowy) wnioskujący o udzielenie licencji jest obowiązany dołączyć do wniosku zabezpieczenie finansowe odpowiedzialności cywilnej. Jednak ten sam art. 46 w ust 10 wskazuje, że wymagania dotyczące zabezpieczenia finansowego odpowiedzialności cywilnej uznaje się za spełnione, gdy przedsiębiorca ubiegający się o udzielenie licencji wykaże, że zawarł umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej lub umowę gwarancji ubezpieczeniowej. Czyli umowa ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej stanowi jedną z dopuszczalnych form zabezpieczenia finansowego. Drugą dopuszczoną formą jest umowa gwarancji ubezpieczeniowej.
Wnioskując, zawarte w ustawie o transporcie kolejowym regulacje skłaniają do traktowania przedmiotowego zabezpieczenia jako obowiązku posiadania zabezpieczenia finansowego odpowiedzialności cywilnej, nie zaś jako ubezpieczenia obowiązkowego sensu stricto.
Za tym przemawia także fakt, iż zgodnie z ustawą o transporcie kolejowym, Rozporządzenie określa jedynie termin powstania obowiązku ubezpieczenia oraz minimalną sumę gwarancyjną bez szczegółowego zakresu oraz fakt, że ustawa dopuszcza inną formę zabezpieczenia finansowego niż polisa OC.
Jaki powinien być zakres ubezpieczenia OC?
Skoro ustawodawca określił jedynie termin powstania obowiązku ubezpieczenia oraz minimalną sumę gwarancyjną (odmiennie niż w pozostałych Rozporządzeniach dot. Ubezpieczeń obowiązkowych), należy wnioskować, że kształtowanie zakresu ochrony pozostawione zostało do swobodnego ustalenia pomiędzy przedsiębiorcą – przewoźnikiem kolejowym a Towarzystwem Ubezpieczeniowym.
Przy czym mówiąc o zakresie należy mieć na myśli rodzaj ubezpieczanej działalności, przedmiot ubezpieczenia, niezbędne rozszerzenia dodatkowe (klauzule) oraz franszyzy redukcyjne.
Umowa ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej przewoźnika może zawierać inne rodzaje aktywności przewoźnika kolejowego (inne niż działalność przewozowa). W ten sposób skonstruowana umowa może służyć całemu spektrum działalności realizowanej przez przedsiębiorcę. Warto też podkreślić, że przewoźnik kolejowy posiadający licencję w trzech specjalizacjach może posiadać jedną umowę ubezpieczenia OC.
Minimalny zakres, jaki przewoźnik powinien wybrać to:
- szkody osobowe i rzeczowe powstałe w związku z prowadzeniem działalności przewozowej;
- z rozszerzeniem o szkody powstałe wskutek uwolnienia się do środowiska niebezpiecznych substancji – jest to aspekt zawsze sprawdzany przez UTK podczas weryfikacji polis;
- szkody w mieniu powierzonym w celu wykonania usługi;
Warto rozszerzyć zakres ubezpieczenia o:
- OC pracodawcy
- OC za produkt
- szkody ponoszone na podstawie przepisów o zabieganiu i zaradzaniu szkodom wyrządzonym środowisku naturalnemu (szkody ekologiczne).
Pamiętajmy także, że wysokość franszyz redukcyjnych ma duże znaczenie dla ustalenia ostatecznej składki ubezpieczeniowej. Franszyzy stosowane dla działalności przewozowej, są znacząco wyższe od innych działalności gospodarczych. Wynika to z faktu, iż przy działalności kolejowej ryzyko wystąpienia szkód o znacznych rozmiarach jest bardzo wysokie.
Umowy ubezpieczenia OC dla przewoźników kolejowych wystawiane przez Wartę (w sposób opisany powyżej) są w pełni akceptowane przez Urząd Transportu Kolejowego.
Natomiast jeżeli interesują Was dodatkowe informacje lub rozmowa o ryzyku i pokryciu, które oferuje Warta, zapraszamy do kontaktu z autorką artykułu: Beatą Gazdą (Beata.Gazda@warta.pl).
Dane liczbowe pochodzą z opracowań i statystyk zamieszczonych na stronie UTK www.utk.gov.pl
