Underwriting OC dla branży spożywczej – trochę teorii cz. 2

Ryzyko związane z dostarczeniem wadliwego produktu lub produktu innego niż uzgodniono dotyczy nie tylko relacji: producent-konsument, ale także relacji business-to-business (B2B).

Bardzo często towary przed sprzedażą klientom docelowym są przedmiotem obrotu pomiędzy kilkoma lub kilkunastoma podmiotami. Wszystkie podmioty, biorące udział w łańcuchu sprzedaży – producenci, dostawcy, sprzedawcy – są zobligowane dopilnować, by sprzedawana rzecz była wolna od wad.

Łańcuch zaangażowanych w branży spożywczej przedsiębiorców może być dość długi, a ryzyko związane z dostarczeniem wadliwego produktu lub produktu innego niż uzgodniono bardzo często generuje duże szkody u któregoś z kontrahentów: dostawców, producentów finalnych lub kolejnych sprzedawców.

W takim przypadku roszczenie o naprawienie szkody może być następnie skierowane w ramach regresu do pierwotnego sprawcy szkody. Będą to roszczenia sprzedawcy wobec producenta lub poprzedniego sprzedawcy.
 

Przesłanki wystąpienia z roszczeniem regresowym

Zasady dochodzenia przez sprzedawcę roszczeń od jego poprzedników, a więc producentów, dystrybutorów, hurtowników etc. w związku z wadliwością rzeczy sprzedanej (tzw. regres sprzedawcy) określone zostały w przepisach art. 576¹– 576⁵ k.c.

Z regresem sprzedawcy mamy do czynienia wówczas, gdy na skutek wykonania przez przedsiębiorcę (chronionego jak konsument) uprawnień z rękojmi przy sprzedaży sprzedawca poniósł koszty, a rzecz sprzedana była wadliwa w związku z działaniem lub zaniechaniem poprzedniego sprzedawcy; albo też gdy poprzednik sprzedawcy wadę zataił. W branży spożywczej może to dotyczyć przykładowo takich wad:

1. brak właściwości, które rzecz powinna mieć zgodnie ze swoim przeznaczeniem,
2. brak właściwości, o których istnieniu zapewnił kupującego producent, jego przedstawiciel, osoba, która wprowadza rzecz do obrotu w zakresie swojej działalności gospodarczej oraz osoba, która przez umieszczenie na rzeczy sprzedanej swojej nazwy, znaku towarowego lub innego oznaczenia odróżniającego przedstawia się za producenta,
    

Zasadniczą przesłanką odpowiedzialności poprzedniego sprzedawcy jest szkoda, w szczególności w postaci:

1. kosztów faktycznie poniesionych przez sprzedawcę, tj. związanych z wymianą rzeczy / usunięciem wady czy transportem,
2. kwoty, o którą została obniżona cena,
3. utraconych korzyści.
    

Odpowiedzialność regresowa nie wyłącza możliwości dochodzenia przez sprzedawcę żądania naprawienia szkody na innych podstawach, o czym stanowi art. 576³ k.c. W konsekwencji sprzedawca może realizować swoje roszczenia na zasadach ogólnych z tytułu odpowiedzialności kontraktowej (art. 471 i n. k.c.) lub z tytułu odpowiedzialności deliktowej (art. 415 i n. k.c.).
 

Szkoda i zakres obowiązku odszkodowawczego na gruncie prawa polskiego

Odpowiedzialność za szkody będzie ustalana w oparciu o przepisy kodeksu cywilnego,
tj. art. 361 k.c. oraz art. 471 i nast. k.c.

Art. 361 ustala zasadę pełnej kompensacji szkody – naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono (art. 361 § 2). W prawie polskim wprowadzono jednak ograniczenie odpowiedzialności odszkodowawczej do szkody pozostającej w adekwatnym związku przyczynowym z określonym zachowaniem (art. 361 § 1. Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania,
z którego szkoda wynikła).
 

Postać i zakres roszczenia odszkodowawczego w związku z naruszeniem umowy na gruncie art. 74 Konwencji Narodów Zjednoczonych o Międzynarodowej Sprzedaży Towarów (CISG)

W odniesieniu do branży spożywczej i rozwiniętego handlu międzynarodowego ważne regulacje zawiera Konwencja NZ o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów, zawarta w Wiedniu 11 kwietnia 1980 r., oraz szerokie orzecznictwo do jej postanowień.

Zgodnie z art. 74 odszkodowanie za naruszenie umowy przez jedną ze stron obejmuje sumę równą stracie, w tym utratę zysku. Odszkodowanie takie nie może przewyższać straty, która strona naruszająca przewidywała lub powinna była przewidywać w dniu zawarcia umowy, w świetle okoliczności, które znała lub powinna była znać, jako możliwy rezultat naruszenia umowy.

Zgodnie z orzecznictwem (wyrok Sądu Najwyższego z 8 lutego 2012 r., V CSK 91/11) przesłanki skutkujące powstaniem odpowiedzialności odszkodowawczej za naruszenie umowy określone zostały w art. 74 w zdaniu pierwszym Konwencji. Przesłankami tymi są: zdarzenie sprawcze w postaci naruszenia umowy, powstanie szkody, określane mianem „straty”, obejmujące także utratę zysku oraz związek przyczynowy między tymi zdarzeniami. W piśmiennictwie przyjmuje się, że także art. 74 Konwencji daje wyraz zasadzie pełnego odszkodowania.
 

Koszty i utracone korzyści poszkodowanego a zasada pełnego odszkodowania

Jakie koszty i utracone korzyści mieszczą się w zakresie szkody, zgodnie z zasadą pełnego odszkodowania, wyrażoną w art. 361 k.c. i art. 74 Konwencji Wiedeńskiej? A także jaka wartość tych kosztów mieści w pojęciu straty („którą strona naruszająca przewidywała lub powinna była przewidywać w dniu zawarcia umowy, w świetle okoliczności, które znała lub powinna była znać, jako możliwy rezultat naruszenia umowy”)? Wszystko zależy od konkretnej umowy i stanu faktycznego.

W procesie oceny ryzyka odpowiedzialności cywilnej producenta, dostawcy, sprzedawcy (w zakresie relacji B2B) można jednak – a nawet należy – brać pod uwagę przewidywalne straty producenta i innych kontrahentów, uczestniczących w łańcuchu kooperacji w branży spożywczej, które mieszczą się w granicach adekwatnego związku przyczynowego.
 

Na roszczenie odszkodowawcze, które producent może kierować do swojego dostawcy (np. producent słodyczy do dostawcy mleka), składać się mogą:

1. koszty akcji zwrotu produktów, którą obciąży producenta sieć handlowa,
2. wartości kar umownych, naliczonych przez sieć handlową (postanowienia o karach umownych standardowo są zawierane w umowach, zawieranych pomiędzy sieciami handlowymi a producentami),
3. koszty wyprodukowania wadliwych wyrobów oraz ich transportu celem odebrania z sieci handlowej i ich utylizacji,
4. koszty przestoju, spowodowane koniecznością czyszczenia linii produkcyjnej,
5. utracone korzyści, związane ze spadkiem sprzedaży, wywołane możliwym zerwaniem umów o dostawy z sieciami handlowymi.
    

Odpowiedzialność sprawcza a odpowiedzialność gwarancyjna ubezpieczyciela

Zakres odpowiedzialności cywilnej przedsiębiorców, ukształtowany przez przepisy prawa i umowy (odpowiedzialność sprawcza) nie zawsze pokrywa się z zakresem odpowiedzialności gwarancyjnej zakładu ubezpieczeń, jaki został ustalony w umowie ubezpieczenia. Odpowiedzialność gwarancyjna nigdy nie może być szersza od odpowiedzialności sprawczej, ale może być węższa (i z reguły jest). Nie wszystkie koszty i straty będą więc stanowić przedmiot ochrony ubezpieczeniowej.
 

Brak standardu ubezpieczenia

Polski rynek nie wypracował jednolitego standardu warunków ubezpieczenia OC, w tym OC za produkt. Trudno więc ustalić (bez odnoszenia się do konkretnych OWU danego ubezpieczyciela i zawartej z nim umowy) jaki ostatecznie będzie zakres ochrony w zakresie rozszerzonej OC za produkt.

W praktyce rozwiązania ubezpieczeniowe na polskim rynku obejmują nie tylko standardowe ubezpieczenie (tzw. konwencjonalne OC za produkt w zakresie szkód rzeczowych i osobowych), ale też uzupełnienie ochrony o tzw. rozszerzone ubezpieczenie OC za produkt, ubezpieczenie kosztów wycofania produktu z rynku czy ubezpieczenie ryzyka zanieczyszczenia produktu.

Rozwiązania są zróżnicowane, wymagają zatem każdorazowo analizy definicji pojęć, zakresu podstawowego, klauzul rozszerzających ochronę dla OC za produkt, wyłączeń czy kwestii triggera.
 

Jeżeli interesują Was dodatkowe informacje dotyczące tego tematu zapraszamy do kontaktu z Edytą Stoińską: Edyta.Stoinska@warta.pl.