Jak odczytywać i interpretować warunki pogodowe w górach zimą?

Zjawiska pogodowe występujące w górach zimą

Pogoda w górach jest dość specyficzna; trudno też ją przewidzieć ze stuprocentową skutecznością. Często dochodzi do gwałtownych zmian warunków pogodowych, które są zauważalnie inne, niż np. w niżej położonych dolinach — zwłaszcza w okresie zimowym. Wynika to przede wszystkim z ukształtowania terenu takich obszarów. Wędrujące masy powietrza nie mogą przemieszczać się swobodnie, ponieważ napotykają na przeszkodę w postaci pasm górskich. W konsekwencji może to nawet prowadzić do anomalii pogodowych, takich jak np. inwersji termicznej (gdy temperatura w górach jest wyższa, niż na niżej położonych obszarach).

Jednym z ważnych elementów przygotowań do wyprawy w góry zimą jest poznanie charakterystycznych zjawisk meteorologicznych, które występują na tym obszarze. Należą do nich:

• deszcze – dużo częstsze w porównaniu z np. nizinami czy dolinami. W górach, także zimą, występuje też tzw. opad orograficzny. W dużym uproszczeniu powstaje, kiedy powietrze napotyka na przeszkodę w postaci pasma górskiego i unosi się do góry. Im wyżej, tym temperatura jest niższa, co prowadzi do kondensacji pary wodnej w ciecz;
• opady śniegu – ich intensywność ma duże znaczenie nie tylko dla widoczności, ale również stopnia trudności poruszania się po szlaku. Oczywiście są też bezpośrednio związane z zagrożeniem lawinowym;
• mgły – intensywne zamglenie jest szczególnie niebezpieczne, ponieważ może znacznie skomplikować sytuację na szlaku i utrudnić odnalezienie jego oznaczeń;
• wiatr – często porywisty, np. halny. Jego prędkość na obszarach górskich może dochodzić do bardzo wysokich wartości. Utrudnia wędrówki przede wszystkim ze względu na większe ryzyko wychłodzenia organizmu i utraty równowagi;
• temperatura – może osiągać dużo mniejsze wartości, niż na niżej położonych obszarach;
• burze – najczęściej występują po południu, choć w okresie jesienno-zimowym spotykane są stosunkowo rzadko (jeśli już dochodzi do takich zjawisk, to zwykle u schyłku zimy). Są szczególnie niebezpieczne dla turystów przebywających w wysokich partiach gór na otwartej przestrzeni.

Obszary górskie w okresie zimowym są bardziej wymagające, dlatego trzeba pamiętać nie tylko o skompletowaniu niezbędnego wyposażenia do wyjścia w góry zimą, ale też dokładnym i uważnym sprawdzeniu prognozy pogody. Jak to zrobić?
 

Gdzie sprawdzić warunki pogodowe w górach zimą?

Uważne odczytanie i interpretacja prognozy pogody przed wyruszeniem w drogę to jedna z kluczowych zasad bezpieczeństwa w górach zimą. W tym przypadku najlepiej jest bazować na prognozach numerycznych. Tworzy się je poprzez wyznaczenie na mapie siatki punktów, gdzie z kolei na ich podstawie zbierane są odpowiednie dane do wykonania analiz przez synoptyków. Większa liczba wcześniej wspomnianych punktów to dokładniejsze prognozy.

Z analizami pogody na podstawie mniej gęstej siatki wiąże się poważny problem. Góry są ukształtowane niejednorodnie, a punkt np. znacznego przewyższenia terenu może być pominięty i przyporządkowany do innego, położonego bardzo blisko, który jest np. otaczającą górę niziną. Wpływa to znacznie na dokładność wyników, dlatego też bardzo ważne jest korzystanie ze źródeł (koniecznie kilku), gdzie raporty pogodowe powstają na bazie gęstych siatek. Prognozę pogody w górach warto sprawdzać na takich portalach, jak  np. meteo.pl, METEO IMGW-PIB czy mountain-forecast.com. Dobrym pomysłem jest również weryfikacja faktycznych warunków pogodowych przy wykorzystaniu dostępnego w internecie obrazu z kamer na żywo.

Prognozę pogody dla gór zimą należy sprawdzać już kilka dni przed planowaną wycieczką. Dzięki temu możemy lepiej przygotować się do czekających nas warunków (np. intensywne opady śniegu często oznaczają dużą ilość świeżego puchu na szlaku). Oczywiście ze względu na stosunkowo dużą kapryśność obszarów górskich, warto odczytać prognozę tuż przed wyjściem na szlak i stale ją kontrolować już w trakcie wycieczki.

Jak interpretować prognozę w górach i na co zwrócić uwagę?

Po dotarciu do prognoz na bazie gęstych siatek, przychodzi czas na interpretację analiz synoptyków. W górach zimą trzeba zwrócić przede wszystkich uwagę na:

• temperaturę;
• opady atmosferyczne;
• wysokość podstawy chmur (im wyższa, tym lepiej).

Dodatkowo należy uwzględnić prędkość i kierunek wiatru, a także możliwość wystąpienia mgły, która utrudnia nawigację na szlaku w górach zimą. Trzeba jednak pamiętać, że przy interpretacji wyników należy też wziąć pod uwagę ukształtowanie terenu na planowanej trasie. Znaczenie ma tu nie tylko np. zalesienie (gęsty las może osłonić przed wiatrem) ale m.in. też ekspozycja szlaku (na tych północnych śnieg prawdopodobnie utrzyma się dłużej).

Choć prawidłowe odczytanie prognozy nie powinno stanowić większego problemu, to już sama interpretacja warunków pogodowych wymaga nieco wprawy i umiejętności analitycznego myślenia, chociażby ze względu na konieczność uwzględnienia wielu czynników i dostrzeżenia korelacji między nimi. W przypadku początkujących, którzy powinni wybierać łatwe i stosunkowo krótkie szlaki, wystarczy podstawowe zrozumienie tego, jak przewidywane warunki pogodowe wpłyną na sytuację na trasie.

Jak odczytywać komunikat lawinowy?

W zależności od pasma górskiego, konieczne jest także sprawdzenie komunikatów służb ratowniczych i stopnia zagrożenia lawinowego (na stronach GOPR i TOPR). Według ekspertów, lawiny w Polsce występują na terenie Tatr, Karkonoszy, Bieszczad, Pienin (w rejonie Dunajca), Beskidu Żywieckiego i Gór Opawskich.

Zagrożenie lawinowe opisywane jest na podstawie pięciostopniowej skali (https://lawiny.topr.pl/grades):

1. Stopień niski – dogodne warunki do aktywności fizycznej, trzeba jednak zachować dużą ostrożność na stokach o nachyleniu większym niż 40° lub tych o niekorzystnym ukształtowaniu terenu, np.  znajdujących się blisko grani.
2. Stopień umiarkowany – warunki częściowo korzystne, wymagana umiejętność oceny lokalnego zagrożenia lawinowego, doboru trasy, zachowania środków bezpieczeństwa na stokach o nachyleniu większym niż 30°.
3. Stopień znaczny – warunki w znacznej mierze niekorzystne. Wymagane duże doświadczenie i umiejętność w poruszaniu się po obszarach objętych zagrożeniem lawinowym oraz lokalnej oceny ryzyka powstania lawiny. Należy unikać stoków o nachyleniu większym niż 30°.
4. Stopień wysoki – warunki zdecydowanie niekorzystne. Nie należy w ogóle wychodzić w rejony wysokogórskie. Zaleca się pozostawać w granicach stoków o nachyleniu do 30° i brać pod uwagę zasięg lawin z obszarów położonych wyżej.
5. s
6. Stopień bardzo wysoki – skrajnie niekorzystne warunki. Należy zrezygnować z jakichkolwiek wyjść w góry i pozostać na obszarach, których nie obejmuje zagrożenie lawinowe.

Zdecydowanie warto stosować się do komunikatów lawinowych i zachować szczególną ostrożność. Dlaczego? W przypadku najmniejszej lawiny (zsuwu) ryzyko przysypania człowieka jest stosunkowo niewielkie. Jednak już druga co do wielkości lawina (niekiedy pojawia się nawet przy pierwszym stopniu zagrożenia lawinowego) może wyrządzić krzywdę, a nawet zabić. Z tego względu początkujący miłośnicy górskich wędrówek powinni w ogóle unikać zagrożonych obszarów, a ci bardziej zaawansowani – mieć przy sobie lawinowe ABC.

Odczytywanie i interpretacja warunków pogodowych na podstawie obserwacji nieba

W trakcie wędrówki na szlaku warto co pewien czas sprawdzać możliwe zmiany w prognozie przy użyciu smartfona. Dobrze jest również postawić na baczną obserwację otoczenia. Istnieją pewne metody, które mniej lub bardziej trafnie pozwalają przewidzieć to, jak w kolejnych godzinach ukształtuje się pogoda w górach zimą.

Przede wszystkim należy odczytywać wygląd i zachowanie chmur. Jeśli są wysoko, istnieje mała szansa na opady atmosferyczne. Z drugiej strony, „ciężkie”, ciemne chmury o niskim pułapie, które sukcesywnie obniżają wysokość, świadczą o zbliżającym się deszczu lub śniegu. Zwiastunem złej pogody może być również wzmagający się w ciągu dnia wiatr, który nie słabnie i dobrze widoczne szczyty gór, kiedy wcześniej były słabo dostrzegalne.

Choć w górach burza w okresie zimowym występuje stosunkowo rzadko, to warto też wiedzieć, jak np. obliczyć dzielący nas od niej dystans. Wystarczy zmierzyć czas między pojawieniem się błyskawicy a dźwiękiem grzmotu, gdzie 3 sekundy przekładają się na dystans ok. jednego kilometra. Dzięki temu możliwe staje się orientacyjne zweryfikowanie tego, jak dużo czasu mamy na udanie się w bezpieczne miejsce.