Z tego artykułu dowiesz się:
- Co to jest tlenek węgla
- Kiedy najczęściej dochodzi do zatrucia czadem
- Jak rozpoznać objawy ekspozycji na tlenek węgla
- W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy
- Jakie są możliwe skutki uboczne zatrucia tlenkiem węgla
- Jak zminimalizować ryzyko zachorowania
Co to jest tlenek węgla?
Tlenek węgla (CO lub czad) to bezbarwny, bezwonny, bezsmakowy i niepalny trujący gaz. Substancja ta powstaje w wyniku spalania paliw kopalnych np. ropy czy gazu ziemnego. Może być także produktem ubocznym pracy pieców centralnego ogrzewania, pojazdów silnikowych oraz innych urządzeń wcześniej wspomnianymi paliwami.
Wdychanie tlenku węgla jest niebezpieczne dla człowieka. Powoduje określone objawy, które są skutkiem zatrucia; niekiedy mylone z innymi dolegliwościami, np. grypą lub przeziębieniem. W skrajnych przypadkach tlenek węgla może być przyczyną śmierci.
Zatrucie czadem – najczęstsze przyczyny
Do zatrucia tlenkiem węgla dochodzi sytuacji, gdy w powietrzu znajduje się zbyt dużo tej substancji. W trakcie oddychania substancja trafia do krwioobiegu, co uniemożliwia prawidłowe dostarczanie tlenu do tkanek i narządów. Zatrucie czadem jest częstym skutkiem wdychania dymu w trakcie pożaru (przed którym możemy się zabezpieczyć, wybierając ubezpieczenie mieszkania lub domu).
Różne urządzenia w wyniku swojej pracy wytwarzają tlenek węgla. Jeśli działają prawidłowo, zwykle nie jest to powód do niepokoju. Problem pojawia się, gdy do tworzenia się tego gazu dochodzi w zamkniętej lub niedostatecznie wentylowanej przestrzeni. Nieprawidłowo działające urządzenia także mogą emitować zbyt wysokie ilości substancji – mowa tu np. o niesprawnych piecach centralnego ogrzewania, kotłach i kominkach. Do powstania ryzyka zatrucia mogą przyczyniać się ponadto zanieczyszczone lub zatkane kominy i przewody wentylacyjne.
Gdy ilość tlenku węgla osiągnie określony poziom, staje się groźna dla zdrowia i życia. Dawka 12000 ppm może doprowadzić do śmierci nawet w kilka minut. Dopuszczalne przez WHO stężenie wynosi 35 ppm. Na poziomie około 200 ppm mogą być już odczuwalne pierwsze symptomy.
Dla kogo czad jest szczególnie niebezpieczny?
Ekspozycja na tlenek węgla to duże ryzyko przede wszystkim dla:
- kobiet w ciąży – czad dostaje się dużo łatwiej do komórek krwi płodu, a tym samym zwiększa się podatność na zatrucie i jego skutki,
- dzieci – zwłaszcza u tych najmniejszych (np. niemowląt) częstotliwość oddechu jest zauważalnie wyższa niż u dorosłych, ponieważ wynosi przeciętnie od 30 do 60 oddechów na minutę (w porównaniu z ok. 12-20 oddechami u rodziców). A jak łatwo wywnioskować, im więcej wdychanego czadu, tym większe szkody może wyrządzić,
- seniorów – w kontekście podwyższonego ryzyka uszkodzenia mózgu,
- osoby z przewlekłymi chorobami serca, po przebytej anemii i problemami z oddychaniem.
Tlenek węgla będzie także bardzo niebezpieczny dla osób w trakcie snu lub stanie nietrzeźwości.
Objawy zatrucia tlenkiem węgla
Symptomy ekspozycji na tlenek węgla mogą różnić się w zależności od indywidualnej tolerancji organizmu i czasu działania szkodliwego czynnika. Najczęściej jednak występują:
- bóle i zawroty głowy (lekkie lub umiarkowane);
- senność, osłabienie, zmęczenie, trudności z koncentracją;
- nudności i wymioty;
- duszność, kaszel, trudności w oddychaniu;
- utrata przytomności
- zmiany ostrości wzroku (tzw. rozmazany obraz).
Zatrucie czadem może przebiegać przez kilka faz, gdzie każda z nich charakteryzuje się odmiennymi objawami. Faza lekka jest często mylona z przeziębieniem lub grypą, ponieważ występują bóle i zawroty głowy, osłabienie czy zmęczenie. W fazie umiarkowanej objawy są już bardziej nasilone, mogą pojawiać się nudności i wymioty, trudności w oddychaniu czy utrata przytomności.
Najcięższe zatrucie z kolei objawia się ciągłym nasileniem się wcześniej występujących symptomów z ewentualnym pojawieniem się drgawek, utraty kontroli orientacji i nad ruchami. Na tym etapie niezwłoczna interwencja medyczna jest konieczna, aby uratować życie.
Pierwsza pomoc w przypadku zatrucia czadem
Przy ekspozycji na tlenek węgla kluczowe znaczenie ma natychmiastowe podjęcie działań. Pierwszym krokiem jest wstrzymanie oddechu otwarcie szeroko okien i przemieszczenie poszkodowanej osoby w inne, dobrze wentylowane miejsce. Następnie należy jak najszybciej wezwać pogotowie ratunkowe.
W trakcie oczekiwania na pomoc trzeba stale monitorować stan osoby, u której podejrzewamy zatrucie. Jeśli jest nieprzytomna, układamy ją w pozycji bocznej ustalonej (UWAGA: kobieta w ciąży powinna spoczywać wyłącznie na lewym boku) i kontrolujemy oddech. W miarę możliwości dobrze jest także udrożnić drogi oddechowe (usuwamy ciała obce, jeśli są i odchylamy głowę do tyłu, trzymając jedną rękę na czole, a drugą pod brodą.
Kolejno możesz sprawdzić i zabezpieczyć urządzenia, które mogły być przyczyną ulatniania się dwutlenku węgla. Oczywiście należy pamiętać także o własnym bezpieczeństwie podczas udzielania pomocy.
Leczenie zatrucia tlenkiem węgla
Osoba z podejrzeniem zatrucia jest natychmiast obejmowana leczeniem. W celu potwierdzenia diagnozy dodatkowo wykonuje się badania polegające m.in. na pobraniu krwi i określeniu stężenia czadu.
Dalsza pomoc może obejmować transfuzję krwi lub terapię tlenową. Chory oddycha przez maskę zakrywającą nos i usta, co pozwala skutecznie dostarczyć tlen do narządów i tkanek. W przypadku niemożności samodzielnego oddychania poszkodowani są podłączeni do respiratora.
W zależności od przypadku, leczenie może polegać na tlenoterapii hiperbarycznej, która polega na oddychaniu czystym tlenem w komorze, gdzie ciśnienie jest od około dwóch do nawet trzech razy wyższe niż normalnie. Ma to na celu przyspieszenie wymiany we krwi tlenku węgla na tlen. Terapię hiperbaryczną stosuje się często w przypadku ciężkiego zatrucia, ponieważ pomaga chronić serce i mózg.
Powikłania w wyniku działania tlenku węgla
Czad potrafi wyrządzić poważne szkody w organizmie człowieka. Możliwe powikłania to m.in.:
- uszkodzenie mózgu – przejawiające się np. obniżeniem zdolności poznawczych (upośledzeniem umysłowym);
- choroby układu sercowo-naczyniowego – np. nadciśnienie tętnicze, arytmia serca;
- schorzenia układu oddechowego – bronchospazm (skurcz oskrzeli), zapalenie płuc.
Długofalowe skutki zatrucia tlenkiem węgla mogą być szczególnie dotkliwe, a także trudne i kosztowne w leczeniu. Przed takimi sytuacjami warto się zabezpieczyć, np. korzystając z ubezpieczenia na życie.
Jak zminimalizować ryzyko zatrucia?
Prawdopodobieństwo zatrucia czadem można zmniejszyć, przestrzegając podstawowych zasad bezpieczeństwa. Mowa tu np. o regularnym kontrolowaniu stanu systemu wentylacji i konserwacji urządzeń, które mogą emitować tlenek węgla. Jeśli do ogrzewania wykorzystujemy piec centralnego ogrzewania, warto wykorzystywać dobrej jakości, prawidłowy rodzaj paliwa. Duże znaczenie ma także drożność i ogólny stan przewodów kominowych.
W ramach profilaktyki dobrym rozwiązaniem będzie także zainstalowanie czujników tlenku węgla, które poinformują o powstaniu zagrożenia. Oczywiście należy także pamiętać o wcześniej wspomnianych objawach, aby w porę móc rozpoznać podejrzenie zatrucia i skutecznie zareagować.
